بررسی احکام و طرز خواندن نماز اموات و وحشت

امروز به بررسی احکام و نیز طرز خواندن نماز اموات و وحشت می پردازیم نماز اموات که با اسامی دیگری نظیر نماز شب اول قبر، نماز هدیه و نماز شب دفن شناخته می شود از نمازهای مستحبی است. نماز وحشت را برای میت در شب اول قبر می ‌خوانند. به دنبال آن در همان شب احکام نماز وحشت و یا نماز اموات خوانده می شود.در این مقاله نحوه خواندن نماز وحشت، احکام نماز وحشت و احادیثی از نماز وحشت را میخوانید.

نماز وحشت چیست؟

نماز وحشت یا نماز شب اول قبر نمازی است که مستحب است در اولین شبی که مؤمنی از دنیا می‌رود و خاکسپاری می‌شود، برای او خوانده شود. اموات در اولین شب وفات با عالم قبر و قیامت انس و آشنایی ندارند و این نماز باعث می‌شود از وحشت آن‌ها کم شود و اموراتشان با سهولت پیش رود. نام گذاری کلمه “وحشت” نیز به همین دلیل است.

نماز وحشت را چه زمانی باید بخوانیم؟

زمان خواندن این نماز، گر چه بین مؤمنین مرسوم است که بین نماز مغرب و عشا خوانده شود، اما ظاهر آن است که در تمام طول شب اول دفن میت (از اول شب تا صبح) می‌توان آن را اقامه کرد، اگر چه بهتر است، بعد از نماز عشا خوانده شود. اما اگر بنابر دلایلی دفن مرده به تاخیر افتاد آنگاه نماز باید به زمان دفن فرد موکول گردد.

نحوه خواندن نماز وحشت:

روش اول خواندن نماز وحشت:

این نماز دو رکعت است. در رکعت اول سوره حمد و آیه الکرسی و در رکعت دوم سوره حمد و ده مرتبه سوره قدر خوانده می شود. پس از پایان نماز گفته می شود.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَابْعَثْ ثَوابَها اِلی قَبْرِ فُلان.

خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و ثواب آن را به قبر فلان بفرست. و به جای فلان نام تازه درگذشته ذکر می شود.

روش دوم خواندن نماز وحشت:

این نماز دو رکعت است. در رکعت اول یک مرتبه سوره حمد و دو مرتبه سوره توحید و در رکعت دوم یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره تکاثر را بخوانید. و بعد از نماز بگویید:

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَابْعَثْ ثَوابَها اِلی قَبْرِ ذلِکَ الْمَیِّتِ فُلانِ بْنِ فُلان

خداوندا، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و ثواب آن را به قبر فلان میّت برسان.

تاثیر نماز وحشت برای فرد از دنیا رفته:

تأثیر نماز وحشت برای فردی که تازه از دنیا رفته است به بیان نورانی رسول اکرم (ص) این‌گونه است: «بر میت ساعتی سخت‌تر از شب اول قبر نمی‌گذرد. پس بر مردگان خود رحم کنید و برایشان صدقه دهید و اگر نتوانستید، دو رکعت نماز برای شخص درگذشته بخوانید.

پس همان لحظه حق تعالی هزار فرشته به سوی قبر او می‌فرستد که با هر فرشته جامه‌ای و حلّه‌ای است، و تنگی قبر او را تا روز نفخ صور وسعت می‌دهد و به نمازگزار به عدد آنچه آفتاب بر آن طلوع می‌کند، حسنه عطا می‌کند و او را چهل درجه بالا می‌برد.»

البته خواندن این نماز غیر از تاثیراتی که بر امورات میت می‌گذارد برای کسی که آن را می‌خواند نیز ثواب دارد. در روایات متعددی به ثواب خواندن نماز وحشت، شرکت در تشییع جنازه و نماز میت اشاره شده است.

احادیث درباره نماز وحشت:

پیامبر اکرم (ص): هیچ لحظه‌اى سخت‌تر از شب اوّل دفن براى میّت نیست،پس با صدقه دادن نسبت به مردگانتان مهربانى کنید؛و اگر نتوانستید،دو رکعت نماز بخوانید.

امام صادق (ع) هر شب برای فرزندش و در هر روز برای پدر و مادر خود دو رکعت نماز می گزارد، در رکعت اول سوره ی قدر و در رکعت دوم سوره ی کوثر می خواندند.

بیشتر بخوانید:نماز اموات و نماز وحشت

حکایتی درباره تاثیر نماز شب اول قبر:

مرحوم محدث نوری از مرحوم حاج ملا فتحعلی سلطان‌آبادی نقل کرده که فرمود: عادت و طریقه من بر این بود که هر کس از دوستان اهل‌بیت(ع) از دنیا می‌رفت و خبر فوت او را می‌شنیدم دو رکعت نماز در شب دفن او می‌خواندم خواه آن میت را بشناسم یا نشناسم، هیچ‌کس از کار من مطلع نبود.

تا آنکه یکی از دوستان مرا در راهی ملاقات کرد و گفت: دیشب فلان شخص را که در این ایام وفات یافته است، خواب دیدم پرسیدم بعد از مرگ بر تو چه گذشت، گفت: در سختی و بلا بودم تا آنکه آن دو رکعت نمازی که ملافتحعلی سلطان آبادی خواند، مرا از عذاب نجات داد. خدا رحمت کند پدرش را با این احسانی که از او به من رسید.

مرحوم حاج ملا فتحعلی نقل می کند: آنگاه آن شخص از من پرسید آن نماز چه نمازی است؟ گفتم؛ نماز لیله الدفن برای محبان اهل‌بیت علیهم السلام که از دنیا می روند.

احکام نماز میّت

مسأله ۵۸۲ ـ نماز خواندن بر میت مسلمان، یا بچه‌ای که محکوم به اسلام و شش سال او تمام شده باشد، واجب است.

مسأله ۵۸۳ ـ بنا بر احتیاط واجب نماز خواندن بر بچه‌ای که شش سال او تمام نشده ولی نماز را می‏فهمیده، لازم است، و اگر نمی‏فهمیده، خواندن نماز بر او رجاءً مانعی ندارد. و اما نماز خواندن بر بچه‌ای که مرده به دنیا آمده مستحب نیست.

مسأله ۵۸۴ ـ نماز میت باید بعد از غسل و حنوط و کفن کردن او خوانده شود، و اگر پیش از اینها، یا در بین اینها بخوانند، اگرچه از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد کافی نیست.

مسأله ۵۸۵ ـ کسی که می‏خواهد نماز میت بخواند، لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمّم باشد و بدن و لباسش پاک باشد، و اگر لباس او غصبی باشد هم نماز صحیح است، اگرچه بهتر آن است که تمام چیزهایی را که در نمازهای دیگر معتبر است رعایت کند. بله، از هر کاری که صورت نماز میت را به هم می‌زند باید دوری کند بلکه ـ بنا بر احتیاط واجب ـ باید از صحبت کردن، قهقهه زدن، و پشت کردن به قبله به طور کلی پرهیز کند.

احکام نماز اموات و نماز وحشت

مسأله ۵۸۶ ـ کسی که بر میت نماز می‏خواند، باید رو به قبله باشد، و نیز واجب است میت را مقابل او به پشت بخوابانند، به‌طوری که سر او به طرف راست نمازگزار و پای او به طرف چپ نمازگزار باشد.

مسأله ۵۸۷ ـ باید جای نمازگزار از جای میت پست‌تر یا بلندتر نباشد، ولی پستی و بلندی مختصر اشکال ندارد. و احتیاط مستحب آن است که مکان نمازگزار غصبی نباشد.

مسأله ۵۸۸ ـ نمازگزار باید از میت دور نباشد، ولی دوری ماموم در جماعت چنانچه صف‌ها به یکدیگر متصل باشند اشکال ندارد.

مسأله ۵۸۹ ـ نمازگزار باید مقابل میت بایستد ولی در جماعت، نماز کسانی که مقابل میت نیستند اشکال ندارد.

مسأله ۵۹۰ ـ بین میت و نمازگزار باید پرده و یا دیوار و یا چیزی مانند اینها نباشد، ولی اگر میت در تابوت و مانند آن باشد اشکال ندارد.

مسأله ۵۹۱ ـ در وقت خواندن نماز باید عورت میت پوشیده باشد، و اگر کفن کردن او ممکن نیست باید عورتش را اگرچه با تخته و آجر و مانند اینها باشد بپوشانند.

احکام نماز اموات و نماز وحشت

مسأله ۵۹۲ ـ نماز میت را باید ایستاده و با قصد قربت بخواند، و در موقع نیت میت را معین کند، مثلاً نیت کند: نماز می‏خوانم بر این میت «قربهً إلی الله». و احتیاط واجب آن است که استقراری که در قیام نماز یومیه معتبر است رعایت شود.

مسأله ۵۹۳ ـ اگر کسی نباشد که بتواند نماز میت را ایستاده بخواند، می‌شود نشسته بر او نماز خواند.

مسأله ۵۹۴ ـ اگر میت وصیّت کرده باشد که شخص معینی بر او نماز بخواند لازم نیست آن شخص از ولی میت اجازه بگیرد، گرچه بهتر است.

مسأله ۵۹۵ ـ به نظر بعضی از فقهاء مکروه است بر میت چند مرتبه نماز بخوانند، ولی این مطلب ثابت نیست، و اگر میت اهل علم و تقوا باشد بدون اشکال مکروه نیست.

مسأله ۵۹۶ ـ اگر میت را عمداً یا از روی فراموشی یا به جهت عذری بدون نماز دفن کنند، یا بعد از دفن معلوم شود نمازی که بر او خوانده شده باطل بوده است، جایز نیست برای نماز خواندن بر او قبرش را نبش کنند، ولی مانعی ندارد که تا وقتی جسد او از هم نپاشیده رجاءً با شرط‌هایی که برای نماز میت ذکر شد بر قبرش نماز بخوانند.

احکام نماز میت به شیوه ایت الله خامنه ای:

۵٩۴ _نماز خواندن بر میت مسلمان، اگر چه بچه باشد، واجب است. ولى باید پدر و مادر آن بچه یا یکى از آنان مسلمان باشند و شش سال بچه تمام شده باشد.

۵٩۵ _نماز میت باید بعد از غسل و حنوط و کفن کردن او خوانده شود. و اگرپیش از اینها یا در بین اینها بخوانند، اگر چه از روى فراموشى یا ندانستن مساله باشد، کافى نیست.

۵٩۶ _کسى که مى‏خواهد نماز میت بخواند، لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمم باشدو بدن و لباسش پاک باشد. و اگر لباس او غصبى هم باشد، اشکال ندارد. اگر چه احتیاط مستحب آن است که تمام چیزهایى را که در نمازهاى دیگر لازم است رعایت کند.

۵٩٧ _کسى که به میت نماز مى‏خواند، باید رو به قبله باشد و نیز واجب است میت را مقابل او به پشت بخوابانند، به طورى که سر او به طرف راست نمازگزار و پاى او بطرف چپ نمازگزار باشد.

۵٩٨ _مکان نمازگزار باید از جاى میت پست‏یا بلندتر نباشد. ولى پستى و بلندى مختصر اشکال ندارد.

۵٩٩ _نمازگزار باید از میت دور نباشد. ولى کسى که نماز میت را به جماعت مى‏خواند، اگر از میت دور باشد، چنانچه صفها به یکدیگر متصل باشد، اشکال ندارد.

۶٠٠_ نمازگزار باید مقابل میت بایستد. ولى اگر نماز به جماعت‏خوانده شود و صف جماعت از دو طرف میت بگذرد، نماز کسانى که مقابل میت نیستند، اشکال ندارد.

۶٠١ _بین میت و نمازگزار باید پرده و دیوار یا چیزى مانند اینها نباشد ولى اگر میت در تابوت و مانند آن باشد، اشکال ندارد.

۶٠٢ _در وقت‏خواندن نماز، باید عورت میت پوشیده باشد و اگر کفن کردن او ممکن نیست، باید عورتش را اگر چه با تخته و آجر و مانند اینها باشد بپوشانند.

احکام نماز میت به شیوه ایت الله خامنه ای:

۶٠٣_ نماز میت را باید ایستاده و با قصد قربت بخواند. و در موقع نیت، میت را معین کند، مثلا نیت کند نماز مى‏خوانم بر این میت قربه الى الله.

۶٠۴ _اگر کسى نباشد که بتواند نماز میت را ایستاده بخواند، مى‏شود نشسته بر او نماز خواند.

۶٠۵_ اگر میت وصیت کرده باشد که شخص معینى بر او نماز بخواند، احتیاط واجب آن است که آن شخص از ولى میت اجازه بگیرد و بر ولى هم بنابر احتیاط واجب، واجب است که اجازه بدهد.

۶٠۶ _مکروه است بر میت چند مرتبه نماز بخوانند، ولى اگر میت اهل علم و تقوى باشد مکروه نیست.

۶٠٧ _اگر میت را عمدا یا از روى فراموشى یا به جهت عذرى بدون نماز دفن کنند،یا بعد از دفن معلوم شود، نمازى که بر او خوانده شده باطل بوده است، تا وقتى جسد او از هم نپاشیده، واجب است با شرطهایى که براى نماز میت گفته شد به قبرش نماز بخوانند.

۶٠٨ _نماز میت پنج تکبیر دارد و اگر نماز گزار پنج تکبیر به این ترتیب بگوید کافى است:

بعد از نیت و گفتن تکبیر اول بگوید: “اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله ارسله بالحق بشیرا و نذیرا بین یدى الساعه”.

بعد از تکبیر دوم بگوید: “اللهم صل على محمد و آل محمد و بارک على محمد و آل محمد و ارحم محمدا و آل محمد کافضل ما صلیت و بارکت و ترحمت و المرسلین و الشهداء و الصدیقین و جمیع عباد الله الصالحین”.

احکام نماز میت به شیوه ایت الله خامنه ای:

بعد از تکبیر سوم بگوید:”اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات الاحیاء منهم و الاموات تابع بیننا و بینهم بالخیرات انک مجیب الدعوات انک على کل شى‏ء قدیر”.

بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: “اللهم ان هذا عبدک و ابن عبدک و ابن امتک نزل بک و انت‏خیر منزول به اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا و انت اعلم به منا اللهم ان کان محسنا فزد فى احسانه و ان کان مسیئا فتجاوز عنه و اغفر له اللهم اجعله عندک فى اعلى علیین و اخلف على اهله فى الغابرین و ارحمه برحمتک یا ارحم الراحمین”.

و بعد تکبیر پنجم را بگوید. ولى اگر میت زن است بعد از تکبیر چهارم بگوید: “اللهم ان هذه امتک و ابنه عبدک و ابنه امتک نزلت بک و انت‏خیر منزول به اللهم انا لا نعلم منها الا خیرا و انت اعلم بها منا اللهم ان کانت محسنه فزد فى احسانها و ان کانت مسیئه فتجاوز عنها و اغفر لها اللهم اجعلها عندک فى اعلى علیین و اخلف على اهلها فى الغابرین و ارحمها برحمتک یا ارحم الراحمین”.

۶٠٩_ باید تکبیرها و دعاها را طورى پشت‏سر هم بخواند که نماز از صورت خود خارج نشود.

۶١٠_کسى که نماز میت را به جماعت مى‏خواند، باید تکبیرها و دعاهاى آن را هم بخواند.

دستور نماز میت

مسأله ۵۹۷ ـ نماز میت پنج تکبیر دارد، و اگر نمازگزار پنج تکبیر به این ترتیب بگوید کافی است: بعد از نیت و گفتن تکبیر اوّل بگوید: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إلاّ الله و اَنّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله». و بعد از تکبیر دوّم بگوید: «الّلهُمَّ صَلّ عَلی مُحَمّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ». و بعد از تکبیر سوّم بگوید: «اللهمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَالمُؤْمِناتِ». و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: «اللهمَّ اغْفِرْ لِهذَا المَیّتِ» و اگر زن است بگوید: «اللهمَّ اغْفِرْ لِهذِهِ المَیتَهِ». و بعد تکبیر پنجم را بگوید.

و بهتر است بعد از تکبیر اوّل بگوید: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ إلاّ الله وَحْدَهُ لا شَرِیک لَهُ وَاَشْهَدُ اَنّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، اَرْسَلَهُ بِالحَقِّ بَشِیراً وَنَذِیراً بَینَ یدَی السّاعَهِ». و بعد از تکبیر دوّم بگوید: «اللهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَبارِک عَلی مُحَمَّدٍ وآل مُحَمَّدٍ وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ کاَفْضَلِ ما صَلّیتَ وَبارکتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلی إبْراهِیمَ وَآلِ إبْراهِیمَ إنَّک حَمِیدٌ مَجِیدٌ، وَصَلّ عَلی جَمیعِ الأنْبِیاءِ والمُرْسَلِینَ وَالشُّهَداءِ وَالصّدّیقِینَ وَجَمِیعِ عِبادِ الله الصّالِحِینَ». و بعد از تکبیر سوّم بگوید: «اللهمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَالمُؤْمِناتِ، وَالمُسْلِمِینَ وَالمُسْلِماتِ، الاَحْیاءِ مِنْهُمْ وَالاَمْواتِ، تابِعْ بَینَنا وَبَینَهمْ بِالخَیراتِ، إنَّک مُجِیبُ الدَّعَواتِ، إنَّک عَلی کلّ شَیءٍ قَدِیرٌ».

و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: «اللّٰهمَّ إنّ هذا المسجّیٰ قدّامنا عَبْدُکَ وَابَنُ عَبْدِکَ وَابْنُ اَمَتِکَ نَزَلَ بِکَ وَاَنْتَ خَیرُ مَنْزُولٍ بِهِ، اللّٰهمَّ إنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُ إلّا خَیراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا، اللّٰهمَّ إن کانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِی اِحْسانِهِ وإن کانَ مُسِیئاً فَتَجاوَزْ عَنْ سیّئاته وَاغْفِرْ لَهُ، اللّٰهمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَکَ فِی اَعْلیٰ عِلّیینَ وَاخْلُفْ عَلیٰ اَهْلِهِ فِی الغابِرِینَ، وَارْحَمْهُ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمِینَ». بعد تکبیر پنجم را بگوید.

احکام نماز اموات و نماز وحشت

ولی اگر میت زن است بعد از تکبیر چهارم بگوید: «اللّٰهمَّ إنَّ هذِهِ المسجّاه قدّامنا اَمَتُکَ وَابنَهُ عَبْدِکَ وَابْنَهُ اَمَتِکَ نَزَلَتْ بِکَ وَاَنْتَ خَیرُ مَنْزُولٍ بِهِ، اللّٰهمَّ إنّا لا نَعْلَمُ مِنْها إلّا خَیراً وَاَنْتَ اَعْلَمُ بِها مِنّا، اللّٰهمَّ إن کانَتْ مُحْسِنَهً فَزِدْ فِی إحْسانِها وإن کانَتْ مُسِیئَهً فَتَجاوَزْ عَنْ سیاتها وَاغْفِرْ لَها، اللهمَّ اجْعَلْها عِنْدَکَ فِی اَعْلیٰ عِلّیّینَ، وَاخْلُفْ عَلیٰ اَهْلِها فِی الغابِرِینَ، وَارْحَمْها بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمِینَ».
شایان ذکر است دعایی که بعد از تکبیر چهارم ذکر شد اختصاص به افراد بالغ دارد و در نماز بر اطفال مؤمنین بعد از تکبیر چهارم گفته می‌شود: «اللّٰهُمَّ اجْعَلْهُ لِأَبوَیهِ وَلَنا سَلَفاً وَفَرَطاً وَأَجْراً».

مسأله ۵۹۸ ـ باید تکبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند که نماز از صورت خود خارج نشود.

مسأله ۵۹۹ ـ کسی که نماز میت را به جماعت می‏خواند، اگرچه مأموم باشد باید تکبیرها و دعاهای آن را هم بخواند.

مستحبّات نماز میت

مسأله ۶۰۰ ـ چند چیز در نماز میت مستحب است:

اوّل: آنکه نمازگزار بر میت با وضو یا غسل یا تیمم باشد، و احتیاط آن است در صورتی تیمم کند که وضو و غسل ممکن نباشد، یا بترسد که اگر وضو بگیرد یا غسل کند به نماز میت نرسد.
دوّم: اگر میت مرد است، امام جماعت یا کسی که فرادی بر او نماز می‏خواند مقابل وسط قامت او بایستد، و اگر میت زن است مقابل سینه‌اش بایستد.
سوّم: پا برهنه نماز بخواند.
چهارم: در هر تکبیر دست‌ها را بلند کند.
پنجم: فاصله او با میت به‌قدری کم باشد که اگر باد لباسش را حرکت دهد به جنازه برسد.
ششم: نماز میت را به جماعت بخواند.

هفتم: امام جماعت تکبیر و دعاها را بلند بخواند، و کسانی که با او نماز می‏خوانند آهسته بخوانند.
هشتم: در جماعت اگرچه مأموم یک نفر باشد، عقب امام بایستد.
نهم: نمازگزار، به میت و مؤمنین زیاد دعا کند.
دهم: پیش از نماز در جماعت سه مرتبه بگوید: «الصلاه».
یازدهم: نماز را در جایی بخوانند که مردم برای نماز میت بیشتر به آنجا می‏روند.
دوازدهم: زن حائض اگر نماز میت را به جماعت می‏خواند، تنها بایستد و در صف نمازگزاران نایستد.

مسأله ۶۰۱ ـ خواندن نماز میت در مساجد مکروه است، ولی در مسجد الحرام مکروه نیست.

احکام نماز وحشت:
۱- آیا میتوان یک نماز وحشت را برای چند میت خواند؟

طبق نظر مراجع تقلیدی، همچون آیت الله خامنه‌ای و آیت الله مکارم شیرازی باید برای هر کدام از اموات یک نماز وحشت جداگانه خوانده شود و نمی‌توان یک نماز را به نیت چند نفر خواند.

۲- آیا میتوان نماز وحشت را به جماعت بخوانیم؟

نماز وحشت را نمیتوان به جماعت خواند.

۳- آیا یک شخص می تواند چند نماز وحشت را برای یک میت بخواند؟

می‌شود یک نفر چند مرتبه این نماز را به قصد اهداء ثواب به جا آورد.

۴- آیا اجیر گرفتن برای نماز وحشت جایز است؟

اجیر کردن و اجرت گرفتن برای خواندن نماز وحشت جایز است و احتیاط آن است که به عنوان بخشش و احسان به نمازگزار بذل نمایند و او هم نمازش را بدون در نظر گرفتن وجه مالی بخواند.

۵- آیا فقط یک نفر باید نماز وحشت را بخوانند؟

نماز وحشت واجبی کفایی نیست تا بگوییم که با خواندن یک نفر ساقط می‌شود. نماز مستحبی است که هر فردی می‌تواند آن‌را خوانده و ثوابش را به میت هدیه کند.